بعضی از آیات تفسیر شده به حضرت مهدی(عج)
در قرآن مجید آیاتی است که در کتب عامّه و خاصّه، به ظهور حکومت آن حضرت تفسیر شده است و ما به ذکر بعضی از آنها اکتفا می کنیم:
1- «هُوَ الَّذِی أرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدَی وَ دِینِ الحَقِّ لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَو کَرِهَ المُشرِکُونَ»1
ترجمه آیه: «اوست [خدایی] که پیامبر خود را با هدایت و دین حقّ فرستاد تا آن را بر هر دینی چیرگی دهد، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند».
محمد گنجی از علمای عامّه می گوید: «و امّا بقای مهدی[عج] محقّقاً در کتاب و سنّت آمده است؛ امّا در کتاب همانا سعید بن جبیر در تفسیر آیهی مذکور گفته است: هُو المَهدِیُّ مِن عِترَتِ فاطِمۀَ: او، مهدی از دودمان فاطمه[س] است».2
همچنین قُرطبی در تفسیر خود می نویسد: «گفته اند که تمام پادشاهان بر سراسر دنیا چهار نفر بوده اند: دو مؤمن و دو کافر؛ مؤمنان: سلیمان بن داوود و اسکندر و کافران: نَمرود و بُختُ نَصَر؛ و از این امّت، دنیا را پادشاه پنجمی مالک خواهد شد به دلیل آیه ی شریفه ی «لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ» و او، مهدی[عج] است».3
علمای شیعه نیز در کتاب خود مانند کافی و کمال الدّین و تمام النّعمۀ و غیر آن دو، قریب به این تفسیر را ذکر کرده اند.4
2- «ألَّذینَ یُؤمِنُونَ بِالغَیبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلوۀَ وَ مِمَّا رَزَقنَهُم یُنفِقونَ»5
ترجمه آیه: «کسانی که به غیب ایمان می آورند و نماز را به پا می دارند و آنچه به آنان روزی کرده ایم انفاق می کنند».
فخر رازی از بزرگان علمای عامّه می گوید: «بعضی از شیعه گفته اند که مراد از غیب، مهدی منتظر است که قرآن و حدیث به او وعده داده اند. امّا [وعده ی] قرآن، این آیه ی شریفه است که می فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُوا مِنکُم وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ لَیَستَخلِفَنَّهُم فِی الأرضِ کَمَا استَخلَفَ الَّذِینَ مِن قَبلِهِم»؛ و امّا [شاهد مطلب در] حدیث، قول پیغمبر اکرم(ص) است که فرمود:
«لَو لَم یَبقِ مِنَ الدُّنیا إلاّ یَومٌ واحِدٌ لَطَوَّلَ اللّهُ ذلِکَ الیَومَ حَتّی یَخرُجَ رَجُلٌ مِن أهلِ بَیتی یُواطِیءُ إسمُهُ إسمِی وَ کُنیَتُهُ کُنیَتی، یَملَأُ الإرضَ عَدلاً وَقِسطاً کَما مُلِئَت جَوراً وَظُلماً».6
فخر رازی پس از بیان این مطلب اشکال می کند که تخصیص مطلق بدون دلیل باطل است.7 فخر رازی با تسلیم در مقابل دلالت قرآن و خبر پیغمبر اکرم(ص) نسبت به مهدی موعود و اعتراف به این که غیب، شامل آن حضرت است، پنداشته که شیعه قائل به اختصاص غیب به آن حضرت است و غفلت نموده که شیعه، یکی از مصادیق غیب را آن حضرت می داند.
3- «وَ إِنَّهُ لَعِلمُ لِّلسَّاعَۀِ فَلاَ تَمتَرُنَّ بِهَا وَ اتَّبِعُونِ هَذَا صِرَاطُ مُّستَقِیمُ»8
ترجمه آیه: «و همانا آن علمی است [مربوط] به ساعت، پس به آن شک نورزید و مرا پیروی کنید؛ راه راست این است».
ابن حجر از علمای عامّه می گوید: «مقاتل بن سلیمان و پیروان او از مفسّرین گفته اند که این آیه در مورد مهدی[عج] نازل شده است»9
4- «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُوا مِنکُم و َ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ لَیَستَخلِفَنَّهُم فِی الأرضِ کَمَا استَخلَفَ الَّذِینَ مِن قَبلِهِم وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُم دِینَهُمُ الَّذِی ارتَضَی لَهُم وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعدِ خَوفِهِم أمناً یَعبُدُنَنِی لاَیشرِکُونَ بِی شَیئاً وَ مَن کَفَرَ بَعدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الفاسِقُونَ»10
ترجمه آیه: «خداوند آنان را از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند وعده فرموده است که همانا ایشان را در زمین خلیفه قرار دهد، همان گونه که پیشینیان آنان را خلیفه قرار داده بود و دینشان را که برای ایشان پسندیده است قوّت و تمکّن ببخشد و هراس آنان را به امنیّت تبدیل کند، تا مرا بپرستند و هیچ شئ را شریک من نسازند؛ و هرکه پس از آن کفر بورزد، پس آنها نافرمانانند».
در کتاب الغیبیۀ، تفسیر قمی، تفسیر التّبیان، مجمع البیان و مصادر دیگر، این آیه به آن حضرت و حکومتش تفسیر شده است.11
5- «إن نَّشَأ نُنَزِّل عَلَیهِم مِّنَ السَّمآءِ ءَایَۀً فَظَلَّت أعنقُهُم لَهَا خاضِعِینَ»12
ترجمه آیه: «اگر بخواهیم بر آنان آیتی از آسمان فرو می فرستیم [چندان] که گردنهایشان برای آن خاضع گردد»؛
در کتاب ینابیع المودّۀ و تفسیر النّسفی از کتب عامّه، کلمه: «ءَایۀً» در این آیه کریمه، به ندای آسمانی هنگام ظهور آن حضرت(عج) که تمام اهل زمین آن را می شنوند تفسیر شده و آن ندا این است:
«ألا إِنَّ حُجَّۀَ اللّهِ قَد ظَهَرَ عِندَ بَیتِ اللّهِ فَاتَّبِعُوهُ فَإِنَّ الحَقَّ مَعَهُ وَ فِیهِ»13
ترجمه آیه: «آگاه باشید! هر آینه حجّت خدا نزد خانه ی خدا آشکار شده است؛ پس او را پیروی کنید که حقّ همراه او و در اوست».
6- وَنُرِیدُ أن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ استُضعِفُوا فِی الأرضِ وَنَجعَلَهُم أئِمَّۀً وَ نَجعَلَهُمُ الورِثِینَ»14
ترجمه آیه: «و اراده داریم که بر کسانی که در زمین ضعیف شمرده شده اند منّت بگذاریم و آنان را پیشوایان و وارثان [زمین] قرار دهیم»؛
امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «دنیا پس از روی گردانیها و ناسازگاریهای خود، به ما روی می آورد، مانند مهربانی ماده شتر چموش بر فرزند خود!» و بعد از آن، این آیه را تلاوت کردند.15
7- در سوره ی بقره می فرماید: «وَمَن أظلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَاجِدَ اللّهِ أن یُذکَرَ فِیهَا اسمُهُ وَسَعَی فِی خَرَابِهَا أولئِکَ مَا کَانَ لَهُم أن یَدخُلُوهَا إِلاَّ خَائِفِینَ فِی الدُّنیا خِزیُ وَ لَهُم فِی الآخِرَۀِ عَذَابُ عَظِیمُ»16
ترجمه آیه: «و کیست ستمکارتر از آن کسی که از این که نام خداوند در مساجد خدا یاد شود [مردم را] باز می دارد و در ویرانی آن ها می کوشد؟ ایشانند که برای آنان نیست به آن [مساجد] وارد شوند، مگر در حالی که خائف و ترسان باشند؛ برای آنان در دنیا خواری و در سرای آخرت عذابی بزرگ است»؛
در تفسیر جامع البیان از أسباط از سدی نقل می کند که مراد از «خزی در دنیا» این است که چون حضرت مهدی(عج) قیام نماید و قسطنطنیّه فتح شود، آنان را خواهد کشت.17
صاحب تفسیر الدُّرّ المَنثور18 و قُرطبی19 نیز از قتاده از سدی نقل می کنند که خِزی و خواری در دنیا برای آنان به قیام مهدی[عج] و فتح عمّوریّه و رومیّه و قسطنطنیّه و غیر آنها از شهرها محقّق می شود.
8- «وَ لَقَد کَتَبنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعدِ الذِّکرِ أنَّ الأرضَ یَرثُهَا عِبادِیَ الصَّالِحُونَ»20
ترجمه آیه: «و البتّه تحقیقاً پس از «ذکر» در «زبور» نوشتیم که بندگان شایسته ی من زمین را به ارث می برند»؛
این آیه نیز در کتب عامّه و خاصّه،21 به نام حضرت و اصحاب ایشان تفسیر شده و مضمون آن که حکومت صالحان در زمین است، در زبور داود هم آمده است:
«و امّا نسل شَریر منقطع خواهد شد، صالحان وارث زمین خواهند بود و در آن تا به ابد سکونت خواهند نمود؛ دهان صالح، حکمت را بیان می کند و زبان او انصاف را ذکر می نماید؛ شریعت خدای وی در دل اوست، پس قدمهایش نخواهد لغزید»؛22
«ای خدا! انصاف خود را به پادشاه بده و عدالت خویش را به پسر پادشاه؛ و او قوم تو را به عدالت داوری خواهد نمود و مساکین تو را انصاف؛ آنگاه کوه ها برای قوم، سلامتی را بار خواهند آورد و تَلها نیز در عدالت، مساکین قوم را دادرسی خواهد کرد و فرزندان فقیر را نجات خواهد داد و ظلمان زا زبون خواهد ساخت؛ از تو خواهند ترسید مادامی که آفتاب باقی است و مادامی که ماه هست تا جمیع طبقات؛ او مثل باران بر علف زار چیده شده فرود خواهد آمد و مثل بارشهایی که زمین را سیراب می کند؛ در زمان او صالحان خواهند شکفت و وفور سلامتی خواهد بود، مادامی که ماه نیست نگردد؛ و او حکمرانی خواهد کرد از دریا تا دریا و از نهر تا اقصای جهان؛ به حضور وی صحرانشینان گردن خواهند نهاد و دشمنان او خاک را خواهند لیسید».23
___________________________
پی نوشت:
1. سوره ی توبه، آیۀ 33.
2. البیان فی اخبار صاحب الزّمان(عج)، ص 528 (در کتاب کفایۀ الطّالب) و مصادر دیگر عامّه.
3. الجامع لأحکام القرآن، ج 11، ص 48.
4. الکافی، ج 1، ص 432؛ کمال الدّین و تمام النّعمۀ، ص 670، الإعتقادات، ص 95؛ تفسیر العیّاشی، ج 2، ص 87 و مصادر دیگر خاصّه.
5. سوره ی بقره، آیۀ 3.
6. «اگر از دنیا جز یک روز باقی نمانَد، همانا خداوند آن روز را طولانی می کند تا مردی از اهل بیت من خروج [و قیام] کند که اسم او با اسم من و کنیه او با کنیه من برابر است. او زمین را از عدل و قسط پر می کند، آن چنان که از ستم و بیداد پر شده باشد».
7. التّفسیر الکبیر، ج 2، ص 28.
8. سوره ی زخرف، آیۀ 61.
9. الصّواعق المحرقۀ، ص 162؛ و مصادر دیگر عامّه؛ همچنین العمدۀ، ص 430 و 435؛ بحارالأنوار، ج 6، ص 301، و ج 51، ص 98 و مصادر دیگر خاصّه.
10. سوره ی نور، آیۀ 55.
11. الغیبیۀ، شیخ طوسی(ره)، ص 177؛ تفسیر قمی، ج 1، ص 14؛ التّبیان، ج 7، ص 457؛ مجمع البیان، ج 7، ص 267 و مصادر دیگر.
12. سوره ی شعراء، آیۀ 4.
13. ینابیع المودّۀ، ص 448؛ در تفسیر النّسفی، ج 2، ص 1184 دولت آن حضرت(عج) بیان شده است.
14. سوره ی قصص، آیۀ 5.
15. نهج البلاغه، شماره 209 از حِکَم امیرالمؤمنین(ع)؛ و همچنین مراجعه شود به: ینابیع المودّۀ، ج 3، ص 272.
16. سوره ی بقره، آیۀ 114.
17. جامع البیان، ذیل تفسیر آیۀ یاد شده، ج 1، ص 399.
18. الدُّر المنثور، ج 1، ص 264.
19. الجامع الأحکام القرآن، ج 2، ص 79.
20. سوره ی انبیا، آیۀ 105.
21. تفسیر القمی، ج 2، ص 77، ذیل آیۀ 105 سورۀ انبیا؛ روضۀ الواعظین، ص 261؛ شرح الأخبار، ج 3، ص 365؛ ینابیع المودّۀ، ج 3، ص 243 و مصادیر دیگر خاصّه و عامّه.
22. کتاب مزامیر (زبور داود)، مزمور سی و هفتم از آیه 29.
23. همان، مزمور هفتاد و دوم از آیه 1.
---------------------------------------
بر گرفته از کتاب: به یاد آخرین خلیفۀ پروردگار
اقتباس از (مقدمه ای در اصول دین) از آیت ... العظمی وحید خراسانی (مد ظلّه العالی)
ناشر: انتشارات مدرسـﺔ الامام باقر العلوم(ع)
- چاپ چهارم، تابستان 1389
فرزند ادم منتظر یوسف زهرا
